The Real Charlie Chaplin (2021)

Het eerste uur is een degelijke terugblik op Chaplins hoogtijdagen in de VS dat netjes de belangrijkste momenten uit Chaplins chronologisch afwerkt zonder de enigszins ingelezen kijker te verrassen. Deze documentaire wordt interessanter wanneer het zich richt op de periode waarin Chaplin uit de gratie viel en waarin zijn gloriejaren in een heel ander daglicht kwamen te staan. Middleton en Spinney tonen daarmee aan hoe belangrijk de media waren voor de rol van Chaplin. Tijdens zijn gloriejaren bedekte het Chaplins controversiële relaties met tieners met de mantel der liefde, maar vanaf het moment dat Chaplin letterlijk en figuurlijk zijn stem liet horen keerde de media zich tegen hem. De nadruk op de rol van de media maakt deze versie van het levensverhaal van Chaplin verrassend actueel. De makers lieten belangrijke momenten op effectieve wijze naspelen door acteurs en maakten gebruik van geluidsopnames van Chaplin zelf, maar ook van zijn kinderen en van een hoogbejaarde vrouw die Chaplin als bedelend, ondervoed kind leerde kennen. Prima van commentaar voorzien door Pearl Mackie.

Benieuwd! Best een opzwepende trailer voor een docu...

Dit is het soort documentaire waar ik van hou: geen observerende documentaire die je dingen probeert te laten ervaren maar een ouderwetse informatieve documentaire met een voice-over die een verhaal vertelt, ondersteund door beelden en pratende betrokkenen, en welk verhaal een filosofische insteek heeft waarbij wordt gepoogd de kern van de zaak boven tafel te brengen.

In dit geval geeft de titel van de documentaire die filosofische insteek meteen weer: de documentaire gaat op zoek naar de echte Charlie Chaplin met daarbij ook de vraag naar identiteit en haar relatie met het verleden van een persoon en het medium film. Ik merk vooraf op dat film sowieso een typisch postmodern medium is omdat het erin bestaat om de vastgelegde werkelijkheid te monteren (editing) dus te verknippen en verplakken om een bepaald effect of illusie te geven: film is in die zin geen afbeelding van de werkelijkheid of de schepping van een nieuwe werkelijkheid maar verknipt of vervalst slechts de werkelijkheid zodat film de werkelijkheid vervreemdt of juist aansprekender maakt. Waar de Franse Nouvelle Vague uitdrukkelijk het medium van de film en haar wetten aanpakt en haar films zo een vervreemdend effect hebben, monteert Chaplin de film op een manier die direct aanspreekt door het publiek mee te nemen in het verhaal of de scene maar waarbij Charlie echter ook af en toe in de camera kijkt waarmee hij zowel direct contact met het publiek zoekt als de illusie van het medium verbreekt (‘niet in de camera kijken’ is waarschijnlijk de eerste les die elke acteur krijgt). Het postmoderne van Chaplins films zit ‘m echter in het spel van identiteit: hij schiep het wereldberoemde Tramp-icoon – een icoon is in religieuze zin de afbeelding van een heilige als venster op het eeuwige – en omgekeerd schiep dat icoon de rijke en beroemde Chaplin, waarbij die twee eigenlijk niet van elkaar gescheiden kunnen worden want als je de ene ziet dan zie je ook de andere. Zelfs z’n kinderen weten niet wie hun vader – de echte Charlie Chaplin – was omdat hij ofwel aan het werk was en het genie niet mocht worden gestoord ofwel een show gaf zodra er een publiek was.

Hooguit z’n echtgenotes kenden de echte Chaplin maar hun mond werd gesmoord – al smulde de roddelpers van het wederzijds moddergooien bij de scheidingen – of zwegen. Frappant is dat Charlie zich niet kon voorstellen dat – in schril contrast met z’n supersterstatus waarbij hij of althans The Tramp dus nota bene een zwerver lange tijd zelfs de beroemdste persoon ter wereld was – iemand van hem zou kunnen houden: hij behield altijd zijn onzekerheid en zelfs z’n angst om terug te vallen in armoede en achtte zich een ‘niemand’. Niet alleen liet hij z’n ware persoonlijkheid daarom nooit zien en was hij ook privé altijd (of vaak) een acteur en showman, maar omgekeerd speelde hij precies zo’n ‘nobody’ als The Tramp die geen naam, geen status, geen thuis, geen nationaliteit, geen taal en dus geen identiteit heeft maar om die reden juist iedereen over de hele wereld kon aanspreken. Aldoor speelde Chaplin als het ware zichzelf – van de decors die een kopie waren van de plaatsen die een belangrijke rol in zijn leven hadden gespeeld tot het naspelen van zijn eigen levensloop zoals The Tramp z’n leven in de krottenwijken als jongen en z’n in ongenade vallen bij het publiek tijdens de communistenjacht in Limelight weerspiegelden – zodat het icoon en de ‘nobody’ ofwel de wereldberoemde filmster en de ‘echte’ Chaplin ook eigenlijk niet te onderscheiden zijn. Daarbij herschiep Chaplin als het ware zijn identiteit door zijn leven in z’n films uit te drukken, nu een identiteit gevormd worden door herinneringen, terwijl omgekeerd zijn verleden Chaplin niet losliet.

We leren dat Chaplin uit de Londonse krottenwijken kwam, waar hij zelf moederloos op straat had gebedeld, dat hij temperamentvol en grappig als kind was en in 1910 naar de VS was gekomen met een toneelgroep die de zeer fysieke slapstick tot vak had gemaakt waarin Charlie de meest talentvolle en grappige man was. Bij toeval kwam hij in de filmwereld – hij geloofde dat film slechts een voorbijgaand fenomeen zou zijn – en schiep hij z’n Tramp door zich in tegenstellingen te kleden (grote broek, krap jasje, etc). Zijn succes als The Tramp maakte dat hij snel een eigen filmstudio had waarbij hij zo veel mogelijk alles zelf deed (hij speelde zelf de hoofdrol, regisseerde zelf, produceerde zelf, componeerde zelf, hij deed alles eerst voor aan de andere acteurs, bemoeide zich zelfs met de make-up, etc) maar hij werkte niet volgens een script: zijn werkwijze was om op basis van een vaag idee een scene eindeloos te spelen tot het werkte of grappig was. Zo vond hij na 342(!) opnames eindelijk de juiste take van een cruciale scene in City Lights doordat een autodeur dichtslaat: geluid werd het cruciale element van deze stomme film!

Toen films rond 1930 geluid kregen werden deze nieuwe ‘talking movies’ een rage en waren Chaplins stomme films meteen ouderwets, maar Chaplin kon niet zomaar gaan praten in z’n films: het identiteitsloze van The Tramp vereiste universele communicatie door middel van mimiek en (natuurlijke) lichaamstaal, hetgeen vernietigd wordt door (kunstmatige) taal en spraak. De documentaire noemt veel frappante overeenkomsten tussen Chaplin en Hitler die veel verder gaan dan slechts het snorretje – ook in die tijd werden zij vaak met elkaar vergeleken – maar waar geluid Chaplins carrière dreigde te vernietigen, wist Hitler het publiek juist voor zich te winnen door middel van geluid (speeches) en was nazi-Duitsland het eerste land dat de films van Chaplin verbood omdat Chaplin typisch joods zou zijn (en ook de FBI noemde hem later een jood bij de communistenjacht op Chaplin), terwijl Chaplin geen jood was maar zijn identiteitsloze dus van elke Blut und Boden en zelfs van elke sekse en seksualiteit losgezongen filmkarakter belichaamde wel het karikatuur van de kosmopolitische, modernistische, grensvervagende Jood. Net als City Lights berust The Great Dictator op persoonsverwisseling, in dit geval speelt Chaplin met het dubbelgangersmotief omdat hij dan wel z’n joodse personage en Hitler zo veel op elkaar lijken. Daarbij spreekt hij voor het eerst – de beroemde slotspeech van de film – waarmee hij ook voor het eerst een identiteit aan z’n personage geeft. In feite bleef Chaplin sindsdien praten waarmee hij veel mensen tegen zich in het harnas joeg, met name door z’n communistische sympathieën en z’n films ook in de VS werden geband en hij eindigde als een banneling in Zwitserland.

De documentaire toont de rehabilitatie van Chaplin in Hollywood in de jaren ’70: hij wordt weer erkend als een van de grootste figuren en iconen van de filmgeschiedenis (al vraag je je af of hij niet opnieuw gevaar loopt te worden gecanceld, nu door z’n kindhuwelijken, pedofiele geaardheid en seksueel roofdiergedrag). Daarmee zijn we weer terug bij het begin van de documentaire waarin we de Chaplin-mania of ‘Chaplinitis’ van 1914/15 zien waarin massa’s Amerikanen en acteurs The Tramp imiteren zodat de centrale vraag van de documentaire rijst: wie is de echte Charlie Chaplin? Daarbij verdedigde een acteur die een Tramp-imitatie deed zich met het argument dat hij niet Charlie Chaplin maar een imitator van Charlie Chaplin imiteerde en dat bovenal Charlie Chaplin zelf de tramp comedians uit de 19de eeuw imiteerde. Daarmee zitten we in de kern van het postmodernisme: er is slechts een eindeloze stroom van kopieën zonder origineel, er is slechts (wisselende) schijn of beeldvorming zonder (vaste) werkelijkheid dan wel is de schijn werkelijker dan de werkelijkheid, zoals ook Chaplin zelf The Tramp en The Tramp Chaplin werd zonder onderscheid tussen speler en gespeelde – de echte Charlie Chaplin verdwijnt of wordt betekenisloos – en hij als icoon ‘bigger than life’ werd terwijl hij zelf rijk werd door een zwerver te spelen.

Chaplin was zelf een migrant die van Engeland naar de VS migreerde en tot slot als banneling in Zwitserland leefde en er stierf. De communistenjagers hadden in zekere zin gelijk dat Chaplin niet loyaal was aan de VS: hij was loyaal aan de mensheid – meer in het bijzonder aan de (verdrukte) ‘common man’ die hijzelf al lang niet meer was – en aan zichzelf maar niet aan de specifieke personen in zijn leven of aan het land waar hij leefde die hij telkens slechts van zich vervreemdde. Hij had net als The Tramp geen identiteit, waarbij hij altijd zichzelf speelde en (film)beeld en werkelijkheid ononderscheidelijk zijn. Door zich op dit thema te richten heeft de documentaire een interessante insteek die het fenomeen Charlie Chaplin raak belicht waarbij het bovendien vol relevante informatie over Chaplins leven en carrière zit. Kortom, ik vind het een erg fijne documentaire over een van mijn filmhelden.

Prima, uitgebalanceerde docu. Had soms meer diepgang gemogen. Zijn jeugd en beginperiode daarentegen werden goed in beeld gebracht en becommentarieerd.

Met volle teugen genoten van deze geweldige documentaire.

Zelf ben ik geen liefhebber van de films van Charlie Chaplin, vooral omdat ik geen liefhebber van stomme films ben.

Maar de uitleg en de achtergrondinformatie in deze docu maken me toch wat nieuwsgieriger.

Binnenkort maar eens ergens wat films van de man vandaan toveren. In elk geval The Kid, Modern Times en Limelight. Die wil ik alle drie nu wel graag zien.

Een genie, zoveel is wel duidelijk.

Maar wie was nu echt de man achter the character? Beetje teleurstellend, deze doc

Voor mij gemaakt, zou ik zeggen. Misschien word ik strenger, maar ik houd het op 3,7*

We komen inderdaad niet veel nieuws te weten in deze docu, maar wel leuk om eens gezien te hebben. Het leukste deel zijn voor mij de filmfragmenten, ik krijg er zin van om nog eens een film van Chaplin op te leggen!